Persoonlijke blog: Privacy van overledenen, hoe zit dat eigenlijk?

13 juli 2021 / in Nieuws /door Elly van Viegen

De periode zo voorafgaand aan de zomervakantie is voor mij, net als rond de jaarwisseling, altijd een mooi moment om te reflecteren en terug te kijken op de afgelopen paar maanden. Een periode die zich voor mij kenmerkt door dankbaarheid voor alle mooie momenten en de successen die we met Lex Digitalis hebben mogen vieren en tegelijk was het voor mij ook een periode van afscheid nemen en rouw.

Een half jaar geleden overleed na een lange periode van ziek zijn mijn zusje Sanne. We waren hecht, ook met mijn andere twee zusjes, en maakten vooral in de laatste 5 jaar waarin Sanne ziek was, veel en vooral mooie herinneringen samen. Nu Sanne er niet meer is, nemen we de mooie herinneringen mee en delen we die later ook weer met haar dochter van nu 6 jaar.

Met haar overlijden waren er tal van regeldingen die gedaan moesten worden. Uiteraard haar begrafenis, haar financiële administratie, haar huis dat leeggemaakt en verkocht moest worden en het opzeggen van haar abonnementen en lidmaatschappen. Aangezien Sanne geen partner had, hebben wij als familie deze zaken opgepakt. Een hoop geregel dat er enerzijds bij hoort en wellicht ook wel goed is voor het verwerkingsproces; anderzijds zit je hier eigenlijk helemaal niet op te wachten in zo’n periode. En het bracht bij mij, uiteraard ook gezien mijn professionele interesse, vragen naar boven op het vlak van privacy. Want hoe zit het eigenlijk met de privacy van overledenen? Hebben overledenen überhaupt een recht op privacy? En welke rechten hebben de nabestaanden bij het verlies van een dierbare? Hebben de nabestaanden bijvoorbeeld het recht om een Facebook- of LinkedIn-account te sluiten? En hoe zit het met de digitale bezittingen van overledenen, zoals bitcoins of tegoeden bij een online winkel? En wat gebeurt er met alle foto’s en andere data van overledenen op een socialmedia-account? Welke rechten hebben nabestaanden na het overlijden ten opzichte van de commerciële partij? Vragen die mij triggerden om op onderzoek uit te gaan.

De AVG is heel helder over privacy van overledenen: Gegevens van overleden personen zijn geen persoonsgegevens volgens de AVG. Overweging 27 van de AVG zegt: “De onderhavige verordening is niet van toepassing op de persoonsgegevens van overleden personen. De lidstaten kunnen regels vaststellen betreffende de verwerking van de persoonsgegevens van overleden personen.” Van een regeling die verder gaat dan de AVG is in Nederland geen sprake.

Zijn er dan andere regelingen of wetten die de privacy van overledenen kunnen waarborgen? We zullen vooral zien dat privacy meerdere aspecten kent en dat het recht op gegevensbescherming, zoals gewaarborgd door de AVG, maar een van die aspecten is.

Alhoewel de AVG bepaalt dat gegevensbescherming na de dood niet bestaat, biedt het recht op lichamelijke integriteit (artikel 11 van de Grondwet) wel enige bescherming van de privacy van een overledene. Dit artikel zegt: Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam. Volgens de Nederlandse wet geldt dit zelfbeschikkingsrecht ook na de dood van een persoon. Dit betekent bijvoorbeeld dat alle biometrische gegevens of lichaamseigen materiaal van de overledenen niet zonder meer gebruikt mogen worden na het overlijden, omdat dit een inbreuk is op het recht dat dit artikel van de grondwet beschermt.

Daarnaast zegt de Wet op de lijkbezorging dat de lijkbezorging overeenkomstig de wens van de overledene gedaan moet worden. En ook de Donorwet ziet erop toe dat er naar de wensen ten aanzien van het afstaan van organen van de overledene wordt gehandeld. Daarmee worden de wensen van personen ook na het overlijden gerespecteerd.

Ook het Portretrecht blijft na overlijden van kracht. Als je zonder toestemming van een nabestaande een foto of video van een overledene wilt gebruiken moet je minstens tien jaar wachten.

Als het gaat om de digitale nalatenschap, dan lijkt het Erfrecht aan de orde te zijn. Ik las over een rechtszaak in Duitsland. Ouders van een 15-jarig meisje, dat overleed na een tramongeluk, wilden graag toegang tot het Facebook-account van hun dochter. Facebook had het account al op de status In Memoriam gezet, waardoor het account als het ware bevroor. Ondanks dat de ouders wel alle inloggegevens hadden, konden ze bijvoorbeeld niet meer bij de chathistorie. Facebook vond dat met het verlenen van toegang tot alle gegevens aan de ouders, zij de privacy van de chatvrienden zouden schenden. Uiteindelijk oordeelde na lang procederen de Duitse Hoge Raad dat de digitale inhoud van een Facebook-account niet anders is dan brieven of dagboeken die ook in een nalatenschap vallen. Zonder al te veel in te gaan op de juridische details – ik ben namelijk geen jurist – lijkt het Nederlandse Erfrecht naar verwachting op eenzelfde wijze te kijken naar de digitale nalatenschap.

In mijn kleine onderzoekje kwam ik initiatieven tegen om het Erfrecht te moderniseren om het zo ook betrekking te laten hebben op de digitale nalatenschap. Het Erfrecht lijkt enigszins verouderd en is, zoals ik het lees, toe aan modernisering, zodat ook de digitale nalatenschap een vast onderdeel uit gaat maken van de erfenis. Nu is dat in mindere mate aan de orde. Ook vanuit organisaties zoals LinkedIn lijkt nu nog geen bepaling te zijn opgenomen in het contract als het gaat om de overdracht van nalatenschap van het account bij overlijden. Linkedin geeft overigens wel aan wat te doen na een overlijden om een account op te heffen of te sluiten (https://www.linkedin.com/help/linkedin/answer/6191/een-overleden-linkedin-lid?lang=nl).

Als het gaat om de digitale nalatenschap heeft mijn zusje in aanloop naar haar overlijden een overzichtelijke lijst gemaakt met al haar accounts met inloggegevens, haar bestanden in de cloud en alle andere digitale zaken. Na haar overlijden konden wij overal op inloggen gelukkig. Ik kan me voorstellen in situaties waarin de overledene een dergelijk overzicht niet heeft gemaakt, het niet eenvoudig is voor nabestaanden om alle digitale bezittingen en accounts boven water te krijgen. En als je dan al een overzicht hebt van alle accounts, hoe krijg je dan in dat geval toegang hiertoe? Ik verwacht met de toenemende digitalisering dat dit soort issues steeds meer zullen gaan spelen.

Als familie zitten we momenteel nog midden in de afwikkeling van de regelzaken na het overlijden van Sanne. Haar Facebook- en LinkedIn accounts staan bijvoorbeeld nog open en daar moeten we nog iets mee. Het is en blijft een proces dat niet makkelijk is, het verwerken van het overlijden van een dierbare, hoewel haar ziek zijn en uiteindelijk het overlijden van Sanne afgelopen februari mij wel weer bij de essentie brachten. Uiteindelijk draait het niet om de rijkdommen en de mooie spullen die je hebt verzameld in je leven of de status of positie die je hebt bereikt. In the end draait het om de verbindingen die je hebt met mensen om je heen, de mooie herinneringen die je samen hebt gemaakt en de liefde die je ervaart.