Europees vaccinatiepaspoort: stand van zaken

In Israël beschikken gevaccineerde inwoners sinds kort over een zogenoemd ‘vaccinatiepaspoort’ dat hen allerlei privileges verschaft ten opzichte van niet-gevaccineerden. Hoewel de vaccinatiecampagne met wereldwijde belangstelling op de voet wordt gevolgd, is de kritiek erop eveneens fel. De vraag is wanneer de openbare veiligheid respectievelijk de volksgezondheid in botsing komt met discriminatie, keuzevrijheid en privacy.

Ook binnen Europa behelst dit een complex vraagstuk, waarover vooralsnog verdeeldheid onder de lidstaten bestaat. Hoewel vaccinatiecampagnes en -certificeringen vallen onder de exclusieve bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de nationale regeringen, heeft de Europese Unie belang bij een gecoördineerde aanpak. De Europese Commissie (hierna: Commissie) kwam daarom halverwege maart met een wetsvoorstel voor The Digital Green Pass. Volgens de Europese commissievoorzitter kan men straks met de ‘digitale groene pas’ bewijzen tegen COVID-19 te zijn gevaccineerd, ervan te zijn hersteld of over een negatief testresultaat te beschikken. Reden voor een vaccinatiepaspoort is dat het maatschappelijk en economisch verkeer weer genormaliseerd kan worden, waardoor ook reizen voor werk en plezier binnen Europa weer mogelijk wordt. De vraag luidt echter: respecteert de digitale groene pas grondrechten zoals het recht op gegevensbescherming en privacy?

Toegankelijke en beveiligde certificaten

De uniforme digitale reispas moet volgens de Commissie door alle EU-landen worden erkend en dezelfde informatie bevatten. Hiervoor dient iedere lidstaat een certificaat te ontwerpen dat gratis beschikbaar is in digitale en/of papieren vorm. Denk aan een nationale app of QR-code die in alle EU-landen geverifieerd kan worden. In Nederland werkt het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan CoronaCheck. Met de Nederlandse app kan je straks een negatief testresultaat als QR-code tonen en later moet het ook mogelijk worden om hiermee vaccinaties in te zien.

Het controleren van de certificaten kan geen rechtvaardiging vormen voor de tijdelijke herinvoering van grenscontroles aan de binnengrenzen. Dit moet een laatste redmiddel blijven en in overeenstemming met het EU-recht zijn, zegt de Commissie. Het staat EU-lidstaten wel vrij aanvullende voorwaarden te stellen aan de toegangsverschaffing, zoals verplichte quarantaine of testvoorschriften voor reizigers uit risicogebieden. Extra eisen moeten kenbaar en onderbouwd zijn.

Non-discriminatie

In feite behelst de vaccinatiepas in het voorstel drie soorten certificaten: vaccinatie-, test- en immuniteitscertificaten. De laatste variant is bedoeld voor personen die van COVID-19 zijn hersteld en op natuurlijke wijze bescherming hebben opgebouwd. Deze drieslag moet discriminatie voorkomen, doordat naast de reispas ook alternatieven als (snel)test- of herstelbewijzen geaccepteerd worden. Hoewel uitsluiting van niet-gevaccineerden hierdoor kan worden voorkomen, ligt een indirecte testverplichting op de loer.

Iedere EU-burger moet gebruik kunnen maken van de reispas en dient er dezelfde rechten aan te ontlenen. Dit geldt tevens voor hun familieleden (ongeacht nationaliteit), onderdanen van derde landen die in de EU verblijven en bezoekers die het recht hebben om naar andere lidstaten te reizen. Er wordt geen verschil in behandeling gehanteerd.

Persoonsgegevens

De QR-code dient alleen noodzakelijke informatie en een digitale handtekening te bevatten en kan slechts gecontroleerd worden om de authenticiteit en de geldigheid van de certificaten te staven. Alle instellingen die certificaten afgeven (zoals ziekenhuizen, testcentra en gezondheidsautoriteiten) krijgen een eigen digitale handtekeningsleutel. De lidstaten zijn verantwoordelijk voor de aanlevering en opslag van de benodigde gegevens: bestaande uit essentiële persoonsgegevens van de pashouder (naam, geboortedatum), informatie over vaccinatie, test of immuniteit en een unieke identificatiecode van het certificaat. De Commissie wil dat de digitale groene pas naast informatie over de vaccinatiestatus ook huidige en eerdere testresultaten bevat.

De gezondheidsgegevens blijven in het betrokken EU-land. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat deze medische data op EU-niveau wordt opgeslagen of door verifiërende lidstaten wordt bewaard. Vermoedelijk zal elk EU-land een eigen database opzetten. De Commissie benadrukt dat de gevoelige gezondheidsdata op het vaccinatiepaspoort van een hoge mate van gegevensbescherming verzekerd dient te zijn. Hierover schreef ik eerder in het artikel ‘Nederlands vaccinatiebewijs’.

Conclusie

Het ‘groene certificaat’ zal meer bewegingsvrijheid mogelijk maken en geldt in beginsel alleen voor reizen binnen de EU. De belangrijkste doelstelling van de Commissie is het aanbieden van een gebruiksvriendelijk, niet-discriminerend en veilig instrument dat de gegevensbescherming ten volle eerbiedigt. De inzet van de digitale groene pas mag geen ongerechtvaardigde inbreuk op het privéleven met zich meebrengen. Ook onnodig risico op misbruik van persoonsgegevens moet worden voorkomen.

De Europese regeringsleiders zullen zich op de Europese top buigen over het voorstel. Naast de lidstaten dient het Europees parlement met het plan in te stemmen. Het digitale groene certificaat is slechts een tijdelijke maatregel en dient te worden opgeschort zodra het einde van de internationale COVID-19-gezondheidscrisis is afgekondigd. Alvorens het zo ver is, dient de mogelijkheid van virusoverdracht door gevaccineerden wetenschappelijk te worden onderzocht. Maatregelen die in strijd kunnen zijn met grondrechten moeten immers gebaseerd zijn op bewijs dat ze noodzakelijk en effectief zijn. Kortom, deze ethische en wetenschappelijke kwesties moeten voorafgaand aan de invoer van het vaccinatiepaspoort zijn aangepakt.