Cookies met een bijsmaak

Zoete cookies bakken

Op 8 november wijdde de NOS er in het journaal een item aan, en ook in de programma’s daarna was het onderwerp van gesprek: verschillende politieke partijen hadden gepersonaliseerde tracking cookies op hun sites geplaatst zonder toestemming te vragen aan de bezoekers. In het overgrote deel waren de partijen zich er bovendien niet van bewust dat bij bezoekers van hun site direct een tracking cookie werd geplaatst.

Tracking cookies mogen slechts geplaatst worden met toestemming van de gebruiker. Het gegeven dat jij, als persoon, op een politieke site was, geeft een indicatie waar jouw politieke voorkeur ligt: dit is een bijzonder gevoelig persoonsgegeven. En het is aan het individu om te bepalen of deze daarmee naar buiten wil treden.

Persoonsgegevens mogen niet worden verwerkt zonder dat duidelijk is waarom en op welke wijze dat gebeurt. De verwerking van een bijzonder persoonsgegeven vereist nog meer zorgvuldigheid. In dit geval was een aantal partijen zich niet eens bewust van de verwerking.

De politieke partijen overtraden de Algemene verordening gegevensbescherming, zij beschermden de privacy van hun bezoekers niet, het bijzonder gevoelige gegeven van politieke voorkeur, was vrij beschikbaar op internet. Het internet waar de grote platformen met deze gevoelige bijzondere gegevens gepersonaliseerde profielen maken en daar heel veel geld mee verdienen.

Het cookieblik, het verdienmodel

Zo’n 35 jaar geleden, ontstond het world wide web, toentertijd nog een idealistisch internet van publieke waarden, met als doel kennisdeling en ontmoeting. Deze plek waar techneuten van over de hele wereld samenkwamen, heeft van oudsher een open karakter, om die kennisdeling en ontmoeting zo laagdrempelig mogelijk te maken voor de gebruiker.

Met de komst van e-commerce kreeg het internet het karakter van een marktplaats, waar geld verdiend kon worden. Er werd vanuit gegaan dat deze marktplaats zichzelf wel zou reguleren. Dit gebeurde niet en de marktplaats is nu het domein van slechts enkele grote tech-giganten als bijvoorbeeld Meta en Amazon. Deze bijna monopolisten verzamelen enorme hoeveelheden persoonlijke gegevens van gebruikers, onder andere door het plaatsen van cookies in de browser en op de hardware van die gebruiker. Zo krijgen de tech-giganten steeds meer inzicht in wat hun gebruikers beweegt, en kan het gedrag van groepen gebruikers steeds nauwkeuriger worden voorspeld maar ook beïnvloed.

Hun cookie, mijn leven

De grote tech-bedrijven gebruiken geavanceerde algoritmen om met al deze data persoonlijke profielen van gebruikers samen te stellen. Adverteerders, onderzoeksbureaus en overheden zijn bereid te betalen om zichtbaar te zijn voor specifieke groepen gebruikers, waardoor dataplatformen substantiële inkomsten genereren.

De dataplatformen bepalen welke gegevens gebruikt worden en welk algoritme. Daarmee identificeren zij het individu, framen zij en bepalen zij wie het individu op internet is. Dit hoeft niet overeen te komen met de fysieke werkelijkheid.

De beperkte concurrentie in de digitale ruimte resulteert in beperkte keuzemogelijkheden voor gebruikers. Hierdoor is de druk op de tech-giganten om transparant te zijn over hoe zij tot profielen komen niet groot. Individuele gebruikers hebben in de digitale ruimte slechts beperkte mogelijkheden om grip te krijgen op hun eigen persoonsgegevens. Het ontbreken van controlemechanismen daarop vergroot de kwetsbaarheid van gebruikers. De politieke partijen die zich niet bewust waren dat ze de rechten van hun leden en andere bezoekers van hun sites overtraden geeft wel aan dat het gebruik van cookies voor veel organisaties en wellicht ook een groot deel van de overheidsinstellingen in ons land niet eenduidig is.

Delen van cookies en delen in de koek

Het mag niet, cookies plaatsen, kleine codefragmentjes die het mogelijk maken om informatie te verzamelen over online activiteiten van gebruikers. Althans niet zomaar…

En dat deed een aantal politieke partijen toch, ook nog ongevraagd en in een aantal gevallen onbewust.

Zij brachten daarmee de bezoekers van hun site in een kwetsbare positie. Niet alleen doordat zij zelf de mogelijkheid creëerden tot het maken van een bezoekersprofiel, maar meer nog door het feit dat een bijzonder persoonsgegeven, namelijk de politieke voorkeur van de gebruiker vrij beschikbaar werd op de internet markt. Vaak zonder dat de politieke partij dat zelf wist.

Daarmee was een gegeven waarover de gebruiker van de site primair het recht had om te besluiten het wel of niet openbaar te maken in handen van tech-giganten. Deze hadden daardoor de mogelijkheid het bijzondere gegeven van politieke voorkeur, het bijzonder waardevolle gegeven van politieke voorkeur in profielen te verwerken die daarmee een stuk meer waard werden, en verkocht kon worden aan de hoogste bieder.

Het profileren van gebruikers op basis van hun politieke voorkeur kan leiden tot framing en manipulatie. Dat is een gevaarlijk potentieel voor het beïnvloeden van individuele meningen en besluitvorming. Ook kan de concentratie van deze gegevens in handen van enkele tech-giganten het risico van machtsmisbruik creëren, dat kan variëren van politieke beïnvloeding tot economische controle.

Daarboven had de gebruiker geen controle over welke informatie werd verzameld en hoe deze informatie werd samengevoegd. De grip op de data lag niet meer bij het individu, de grip op de waarheid van het virtueel gecreëerde profiel ook niet.

Dit herinnert aan het Cambridge Analytica schandaal (tevens een enorm datalek) uit 2018.

Cambridge Analytica  was een databedrijf dat datamining, dataanalyse en direct marketing gezamenlijk inzette met strategische communicatie voor verkiezingscampagnes.

In het schandaal rond Cambridge Analytica was precies hetgeen hierboven beschreven wordt, manipulatie van de mening door gebruik van politieke voorkeursgegevens aan de orde was

Cambridge Analytica bleek o.a. de politieke voorkeursgegevens van miljoenen Facebookgebruikers gemanipuleerd te hebben voor de verkiezingscampagne van Trump in 2016.. Het is onduidelijk in hoeverre Facebook hier actief aan meewerkte. Het is wel duidelijk dat de communicatiecampagne op grond van deze illegaal verkregen gegeven en de manipulatie ervan van invloed waren op de uitslag van de presidentsverkiezingen in 2016.

Nu het data monopolie al die jaren bij de paar platformen heeft gelegen, en ook het monopolie op de toegepaste algoritmen en aan wie het wordt verkocht, zonder daarbij het individu in acht te nemen, is het juist de taak van de politiek kwetsbare burgers te beschermen.

Meer kennis, meer digitale vaardigheid, maar vooral meer menselijkheid. Het is de taak van de politieke partijen individuen en de rechtstaat juist te beschermen.