Met de Digital Omnibus wil de Europese Commissie de AI Act op een aantal punten bijstellen. Een belangrijk onderdeel daarvan is AI-geletterdheid, de manier waarop de wet omgaat met kennis en vaardigheden van mensen die met AI-systemen werken. In het voorstel wordt de formulering van de verplichting verzacht en zouden Commissie en lidstaten een grotere rol krijgen bij het bevorderen van AI-geletterdheid. Let op: AI-geletterdheid blijft geen optionele luxe, maar een randvoorwaarde om AI-systemen verantwoord en aantoonbaar zorgvuldig te kunnen gebruiken, ook als de wettelijke tekst minder hard wordt.
Update van het Europese digitale kader
Op 19 november 2025 presenteerde de Commissie de Digital Omnibus voor AI.[1] Daarmee past zij het Europese digitale regelgevingskader aan en zoekt zij opnieuw naar balans tussen bescherming en werkbaarheid. In het vorige artikel schetsten we wat de Digital Omnibus betekent voor het tijdpad van het hoog risico kader. In dit artikel staat de aangepaste AI-geletterdheidseis en de gevolgen voor jouw organisatie centraal. Tot slot laten we zien hoe Lex Digitalis daarbij kan helpen door rollen en gebruikssituaties in kaart te brengen, een passend opleidingskader te ontwikkelen en gerichte trainingen en praktische hulpmiddelen te bieden die aansluiten op jullie dagelijkse praktijk.
Van harde verplichting naar stimulerende rol van overheid
Wat verandert er aan de AI-geletterdheidseis? In de huidige situatie rust de plicht om te zorgen voor voldoende AI-geletterdheid bij aanbieders en gebruikersverantwoordelijken zelf.[2] In het Digital Omnibusvoorstel vervalt deze verplichting voor organisaties en wordt zij vervangen door een opdracht aan de Europese Commissie en de lidstaten om AI geletterdheid bij aanbieders en gebruikersverantwoordelijken te bevorderen, onder meer via trainingen, informatievoorziening en het delen van best practices.[3] Voor aanbieders en gebruikers wordt AI-geletterdheid daarmee minder een expliciete horizontale verplichting in de AI Act en meer een door de overheid gestimuleerde verantwoordelijkheid. In het Digital Omnibusvoorstel verschuift het zwaartepunt naar Commissie en lidstaten, die organisaties actief moeten ondersteunen, informeren en stimuleren bij het inrichten en doorvoeren van AI-geletterdheid.
Waarom de opleidingsnoodzaak gelijk blijft
Inhoudelijk blijft de noodzaak gelijk. AI-systemen – en zeker hoog-risico toepassingen – vragen om gebruikers die begrijpen wat de technologie wel en niet kan, waar de risico’s liggen en wanneer zij moeten ingrijpen. Zonder goede informatie, bewustwording, en opleiding neemt het risico toe op verkeerd gebruik, overschatting van uitkomsten en gemiste signalen van fouten of bias. Voor gebruikers van hoog-risico systemen is dit bovendien geen vrijblijvende keuze: zij moeten aantonen dat personeel dat deze AI-systemen bedient over de vereiste kennis en training beschikt.[4]
AI-geletterdheid buiten de AI Act om
Ook organisaties die niet met hoog-risico AI-toepassingen werken, ontkomen in de praktijk zelden aan opleidings- en documentatieverplichtingen, bijvoorbeeld op grond van de AVG, sectorspecifieke ICT- en veiligheidsregels of interne kwaliteitskaders.[5] Trainingen, werkinstructies en awarenessprogramma’s blijven dus relevant, ook bij toepassingen die niet als hoog risico zijn aangemerkt. Ook zonder expliciete horizontale verplichting in de AI Act is AI-geletterdheid voor deze organisaties nodig om aan bestaande juridische en kwaliteitsverplichtingen te voldoen.
Risico van uitstelgedrag
Als AI-geletterdheid niet serieus en verantwoord wordt ingericht, neemt het risico toe op verkeerd gebruik van systemen, oneigenlijke afhankelijkheid van modeluitkomsten en concrete schade voor burgers en medewerkers. Wie de versoepeling aangrijpt om opleidingsprogramma’s af te bouwen, verschuift het risico dus vooral naar later: bij toezicht, in audits of wanneer na een incident moet worden uitgelegd waarom er tóch onvoldoende begrip was van de werking en beperkingen van het systeem.[6]
Hoe kunnen wij jou helpen?
Stap 1: inzicht in rollen en gebruikssituaties
Eerst brengen we rollen en gebruikssituaties in kaart. We bepalen welke groepen binnen jouw organisatie met AI werken, direct of indirect, en welke kennis per rol minimaal nodig is. Dat varieert van bestuur en juristen tot risicoteams, dataspecialisten en dagelijkse gebruikers van AI-systemen.
Stap 2: helder opleidingskader
Daarna vertalen wij deze rolverdeling en gebruikssituaties naar een helder opleidingskader. We leggen vast welke trainingen voor welke rollen nodig zijn, hoe herhaling en actualisatie worden ingericht en hoe deelname en resultaten worden gedocumenteerd. Daarbij sluiten we aan op bestaande HR- en complianceprocessen, zodat AI-geletterdheid onderdeel wordt van de reguliere cyclus van inwerken, beoordelen en bijscholen.
Stap 3: gerichte trainingen en praktische hulpmiddelen
Tot slot verzorgen we concrete sessies die direct toepasbare hulpmiddelen opleveren. Lex Digitalis geeft trainingen op maat, met voorbeelden uit de eigen praktijk. Elke sessie levert niet alleen kennis op, maar ook hulpmiddelen zoals beslisschema’s en korte werkinstructies, zodat medewerkers na afloop weten wat er van hen wordt verwacht en dit ook kunnen laten zien richting toezichthouders en auditors.
Conclusie
De Digital Omnibus verzacht de expliciete AI-geletterdheidseis in de AI Act, maar verandert weinig aan wat er in de praktijk van organisaties wordt verwacht. Wie AI-systemen inzet, moet kunnen uitleggen welke risico’s daarbij horen, welke maatregelen zijn genomen en hoe medewerkers zijn toegerust om met die systemen om te gaan. Dat geldt des te sterker waar toepassingen grote gevolgen kunnen hebben voor mensen.
AI-geletterdheid blijft daarmee een kernvoorwaarde voor zorgvuldig gebruik van AI. Organisaties willen niet alleen formeel voldoen aan de wettelijke eisen, maar ook zeker zijn dat AI-toepassingen in de dagelijkse praktijk verantwoord worden ingezet. Dat vraagt om duidelijke rolverdelingen, een doordacht opleidingskader en praktische hulpmiddelen die medewerkers helpen om goed onderbouwde keuzes te maken.
Lex Digitalis helpt organisaties om die elementen gestructureerd vorm te geven. Door ontwikkelingen te duiden, ze te vertalen naar concrete stappen en te zorgen voor passende trainingen en hulpmiddelen, wordt AI-geletterdheid geen losse verplichting op papier, maar een herkenbaar onderdeel van het dagelijks werken met AI binnen jouw organisatie.
